Hòn Kẽm Đá Dừng cũng như con sông Thu Bồn chảy qua nó, đều gắn liền với nhiều truyền thuyết xa xưa. Dòng sông Thu Bồn thơ mộng chảy qua nhiều cụm núi đá, trong đó có Hòn Kẽm Đá Dừng như hai ngọn núi đá nhô ra, tắm mình trên sông nước, để rồi theo dòng chảy của thời gian, Hòn Kẽm Đá Dừng như được bàn tay của tạo hoá nắn nót thành những hình nét kỳ bí, ẩn mình trên những phiến đá, hoà quyện với thiên nhiên; cây rừng, sương mù, nắng ấm. Để rồi cùng những ngọn núi chung quanh như: núi Chúa, núi Cà Tang... tạo nên một bức tranh "sơn thuỷ hữu tình" trên dòng sông Thu thơ mộng. Vì thế mà từ bao đời nay đã lưu truyền câu ca dao: 

Ngó lên Hòn Kẽm Đá Dừng,

Thương cha nhớ mẹ quá chừng bạn ơi.

 

Đến với Hòn Kẽm Đá Dừng ngược dòng sông Thu từ Cửa Đại - Hội An hay đến từ sông Hàn - Đà Nẵng, sẽ là một cuộc du thuyền khá thú vị, trên dòng sông nước dài khoảng 30-40km, hoặc từ trung tâm thành phố Tam Kỳ, bằng ô tô, theo quốc lộp 1A về hướng bắc, đến ngã ba Hương An, rẽ trái về hướng tây nam khoảng độ 40km, du khách sẽ đến Hòn Kẽm Đá Dừng.

Nơi đây với những vách núi đá có độ cao hơn 500m và dòng sông hiền hòa, miệt mài len lỏi từng vách đá. Vách đá oai nghiêm, hình thù kỳ dị, ngoài ra còn có cây dại ken dày, khỉ sống thành đàn, tạo nên cảnh quang thơ mộng và trữ tình. Vào buổi sớm, du khách sẽ thấy tận mắt nhìn thấy dòng sông lượn uốn mình bên bờ đá và dấu tích gò Đống, Cỗ Ngựa được nước tung bờm trắng xoá vỗ về. Ngày thường ít nắng, nhiều sương khói và mát lạnh hơn bên ngoài.

Hòn Kẽm Đá Dừng còn gắn liền với những giai thoại về cuộc khởi nghĩa nổi tiếng của thủ lĩnh Nguyễn Duy Hiệu (1847 – 1887) trong Phong trào Cần vương chống ách đô hộ của thực dân Pháp.

Sự cuốn hút của Hòn Kẽm Đá Dừng không chỉ thể hiện bởi cảnh quan sông núi hữu tình, hiền hòa mà còn hấp dẫn bởi những dòng chữ cổ Chiêm Thành khắc ghi trên những phiến đá nặng hàng mấy chục tấn, đứng sừng sững soi mình xuống dòng sông Thu Bồn. Với những dòng chữ Chăm ẩn hiện trên những phiến đá, người nhiều mơ mộng dễ liên tưởng đang được dấn mình đến những kho báu xa xưa khuất nẻo sơn cước.

Trên dòng sông hiền hòa đầu nguồn của dòng sông Thu Bồn còn là nguồn sống của những người dân sống bên hai bờ, với các việc bắt cua, cá hàng ngày. Dòng sông nơi đây cứ lặng lờ trôi giữa hai bờ đá dựng đứng, hằn những vết thời gian sậm nắng gió, và lúc nào cũng đậm chất lãng mạn, nhẹ nhàng cho những ai đã đi qua.