Đồn Mộc Lỵ

Do huyện Mộc Châu có một vị trí then chốt và hết sức quan trọng cho nên thực dân Pháp rất chú ý về địa hình xây dựng đồn.

Vị trí: Tiểu khu 1, thị trấn Mộc Châu, Huyện Mộc Châu, Tỉnh Sơn La

Đồn Mộc Lỵđược xây dựng trên toàn bộ quả núi đá tai mèo (đây là ngọn núi đá hiểm trở so với mặt bằng không cao lắm khoảng 150m) và có nhiều vách đá đứng, vị trí này được án ngữ trên ngã ba đường từ Hà Nội lên Sơn La và từ Mộc Châu sang Lào.

Đồn nằm trên đường đi Thác Dải Yếm và cửa khẩu Pa Háng (Lóng Sập) sang Lào. Từ quốc lộ 6 rẽ vào chỉ mất chừng gần 1km, đồn nằm bên tay trái. Giữa một khoảng sân rộng, tấm bia lịch sử Đồn Mộc Lỵ nằm trang trọng ghi lại chiến công oanh liệt của bộ đội ta.

Toàn bộ hệ thống lô cốt được xây cất theo quanh chân núi. Gồm 6 lô cốt.

         + Phía Tây một lô cốt.

         + Phía Bắc hướng ra ngã ba là hai lô cốt.

         + Phía Đông hai lô cốt hướng ra đường từ Hà Nội lên Sơn La.

         + Lô cốt trung tâm chỉ huy ở trên đỉnh núi.

Riêng lô cốt hướng Tây hiện nay còn khá nguyên vẹn lô cốt được thiết kế phía bên trong được lợi dụng vào vách đá tự nhiên. Phía bên ngoài được xây dựng bằng đá.

Lô cốt phía Bắc và phía Đông được xây dựng độc lập lô cốt có hình tròn với diện tích 25m2. Được xây dựng bằng đá hộc, phía trên đổ bằng bê tông cốt thép.

Tường lô cốt tất cả thiết kế như nhau. Dày 0,50m, có lỗ châu mai.

Tất cả các lô cốt này đều có giao thông hào ăn thẳng với lô cốt chỉ huy phía trên đỉnh núi.

là một di tích có giá trị về mặt lịch sử trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp của dân tộc ta nói chung và của nhân dân Sơn La nói riêng.

Việc quân và dân ta đánh tan đồn Mộc Lỵ có một ý nghĩa rất quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Pháp, nhất là trong việc giải phóng Tây Bắc tiến tới giải phóng Điện Biên Phủ. Đánh và giải phóng đồn Mộc Lỵ còn có một ý nghĩa rất to lớn với ta. Ta đã mở được đường giao thông về hậu cần từ Hoà Bình lên Sơn La. Tạo thuận lợi cho việc giải phóng Tây Bắc và giải phóng Điện Biên Phủ, ngăn chặn và cắt đứt giao thông đối với vùng Thượng Lào.

Việc chiến thắng đồn Mộc Lỵ còn có một ý nghĩa về mặt chiến lược ta rút ra được bài học, với vũ khí thô sơ ta đã đánh tan được một loại hình công sự kiên cố.

Nhìn lên trên, một đài tưởng niệm ghi danh 53 liệt sỹ đã ngã xuống để dành lấy ngã ba huyết mạch này. Đi dần lên cao, những bậc thang dẫn tôi qua những lô cốt bê tông đã xanh rêu nhưng còn nguyên vẹn. Những lô cốt ấy, to có, nhỏ có, nhưng đều có những lỗ châu mai để đặt súng, có cửa ra vào khá rộng. Chui vào một lô cốt, thật khó mà tưởng tượng bộ đội ta đã làm cách nào để chiếm được đồn, bởi nhìn từ trên xuống, quả đồi thoai thoải, chỉ một vài sự di động đã có thể bị phát hiện.

Trên đỉnh cao nhất của đồi, giữa hoa cỏ là những bức vách được xây bằng đá- có lẽ là sở chỉ huy của Đồn Mộc Lỵ khi xưa. Men theo lối mònvòng quanh đồi,thấy rất nhiều lô cốt,cái nào cũng có những ấn tượng rất thú vị: cái thì bên vách tường đã mọc lên một cây sung to, chi chít quả, có cái nằm dưới những gộc tre già thơ mộng nhìn ra ruộng lúa…

Thời gian đã phủ bóng lên những chứng tích, nhưng sự hi sinh của các chiến sỹ cho độc lập dân tộc hẳn sẽ không ai quên:

 Đồn Mộc Lỵ nằm ngay quốc lộ 43, trên đường vào Thác Dải Yếm, Cửa khẩu Lóng Sập, chỉ cách quốc lộ 6 chừng gần 1km. Cổng vào khu di tích khá nhỏ khá nhỏ, nằm khiêm nhường giữa các ngôi nhà, đứng ở ngoài đường chỉ thấy tấm bia ghi lịch sử di tích. Tấm bia diễn giải đại ý: Đồn được Thực Dân Pháp xây dựng năm 1947, khi phát hiện thấy quân chủ lực của ta di chuyển lên Tây Bắc. năm 1951, được tăng cường lực lượng, vũ khí, bổ sung hệ thống công sự, hầm hào kiên cố, hy vọng có thể đủ sức chống đỡ được sự tấn công của Việt Minh, án ngữ, khống chế quốc lộ 6 và quốc lộ 43 sang Hủa Phăn (Lào).

Là hệ thống phòng thủ liên hoàn gồm 9 lô cốt bê tông kiên cố, cố có lỗ châu mai bắn ra các hướng, liên kết với nhau bằng hệ thống giao thông hào chằng chịt, được xây dựng trên những vách đá tai mèo hiểm trở, có nhiều đoạn dựng đứng, có thể ứng cứu cho nhau khi bị tấn công. Nơi đây luôn có một tiểu đoàn quân viễn chinh Pháp được trang bị vũ khí cực mạnh đồn trú.

Để có chiến thắng Đồn Mộc Lỵ, bộ đội ta đã phải mất nhiều tháng trinh sát, lên phương án tối ưu, chập tối 19/11/1952, mới tổ chức tấn công. Địch lợi dụng công sự, lô cốt và các ụ súng điên cuồng chống trả, ta và địch giành giật nhau từng công sự, lô cốt, ụ súng, từng mét hào.

Trận đánh ác liệt đã diễn ra nhiều giờ đồng hồ, gần sáng, bộ đội ta làm chủ hoàn toàn đồn Mộc Lỵ, tiêu diệt và bắt sống 350 tên địch, trong đó có tên quan ba Vzanh đờ xăng; thu hơn 500 súng các loại, cùng toàn bộ vũ khí, đạn dược, quân trang quân dụng khác; giải phóng hơn 1.000 dân. Trong trận đánh bi hùng đêm hôm đó, 53 cán bộ, chiến sĩ của Trung đoàn 174 đã anh dũng hy sinh…