Đền Đồng Bằng

Đền Đồng Bằng tọa lạc bên dòng sông Diêm thuộc trang Đào Động, tổng Vọng Lỗ, huyện Phụ Phượng, nay là làng Đồng Bằng, xã An Lễ, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình. Đền có tên tự là Bắc Hải Linh Từ, nơi thờ Vua cha Bát Hải Động Đình - người có công lao to lớn trong việc bình Thục giữ nước và chiêu dân lập ấp, xây dựng giang sơn xã tắc thuở sơ khai.

Đền Đồng Bằng được nhân dân biết đến là một ngôi đền linh thiêng có từ thời vua Hùng Vương thứ 18. Đền có sắc phong “Tam Kỳ Linh Ứng - Vĩnh Công Đại Vương Tối Thượng Đẳng Linh Thần”. Tục truyền rằng, vào đời vua Hùng Vương thứ 18, nước ta bị giặc ngoại bang xâm lấn, triều đình phải lập đàn để triệu Linh sơn Tú khí về giúp nước dẹp giặc. Khi ấy thủy thần làng Đào Động đã hiện thân phò vua dẹp giặc và có công đầu trong việc trấn giữ tám cửa bể phía Tây. Ngài được sắc phong là “Trấn Tây An Tam Kỳ Linh Ứng - Vĩnh Công Đại Vương Tối Thượng Đẳng Linh Thần”. Kể từ đó nơi đây là chốn địa linh được nhân dân bốn phương ngưỡng vọng và lập đền thờ.

Vào thế kỉ XIII, làng Đào Động còn là một trong những phòng tuyến quân sự quan trọng của nhà Trần, đây là nơi đóng quân và luyện tập thủy chiến của quân binh. Trước khi ra trận, Hưng Đạo Đại Vương cùng các tướng sĩ đều đến dâng hương cầu nguyện tại ngôi đền. Sau khi mất đi, ông được nhân dân phối thờ tại đây. Kể từ đó,  đền Đồng Bằng còn là nơi tưởng niệm Hưng Đạo Vương và các tướng sĩ nhà Trần trong ba lần đại phá quân Nguyên Mông và lập nên tám trang Đào Động xưa.

Vài nét kiến trúc

Không chỉ mang những giá trị lịch sử đáng trân trọng, đền Đồng Bằng còn là di tích kiến trúc nghệ thuật có giá trị như một bảo tàng mỹ thuật đồ đồng, đồ đá và đồ gỗ với diện tích nội tự là 6.000m², gồm 13 tòa, 66 gian liên hợp chặt chẽ với nhau tạo thành quần thể ngôi đền với kết cấu theo kiểu “tiền nhị hậu đinh” khép kín, bề thế. Các mảng kiến trúc hài hòa với những nét chạm trổ tinh vi, hàng trăm hoành phi, câu đối, đại tự, cuốn thư sơn son thiếp vàng về các chủ đề tứ linh, tứ quý, các bộ lư hương, án thờ, long ngai và các công trình điêu khắc gỗ tinh xảo, tuyệt mỹ từ thời Khải Định, Bảo Đại vẫn còn được lưu giữ nguyên vẹn.

Ban đầu đền Đồng Bằng chỉ là một ngôi miếu nhỏ nằm trong cảnh quan sông nước hữu tình của đất Đa Dực xưa, tới thời tiền Lê đền đã được xây dựng mở rộng thành 5 cung và 4 ban thờ công đồng khang trang hoàng tráng và được liệt vào tứ cố cảnh là Đào Đồng, Lộng Khê, Tô đê, A Sào.

Đầu thế kỷ XIII khi giặc nguyên mông tràn vào bờ cõi nước nam, Đào Động lại là nơi đóng quân và luyện tập thủy chiến binh nhung nhà Trần. Trước khi xung trận, Hưng Đạo Đại Vương cùng các tướng về dâng hương cửa đền cầu nguyện âm phù. Sau ba lần đại thắng quân nguyên nhà Trần đã đầu tư công sức, tiền của về tôn tạo cửa đền. Phò mã Nguyễn chí Nghĩa và thượng tướng quân Phạm Ngũ Lão đã ngưỡng mộ trước cảnh đền người đã vịnh bài thơ hiện còn lưu lại trên bức cuốn thư hiện còn lưu lại trên cung đệ nhị.

Nói về kiến trúc đền Đồng Bằng là ngôi đền lớn nhất giữ vị trí trung tâm trong cả quần thể di tích tại An Lễ. Đến trước năm 1945 các cụ ghi lại  trên đất An Lễ bây giờ có hàng chục di tích có từ thời Hùng Vương và thời Hai Bà Trưng nhưng nổi bật là đền thờ vĩnh công và đền thờ các quan lớn của ngài. Nói riêng về đền Đồng Bằng thờ Vĩnh Công đại vương tức đức vua Bát Hải, đây là một công trình kiến trúc đồ sộ, toàn bộ khu đền rộng với tầng tầng lớp lớp, các cung cửa 13 tòa, 66 gian liên hoàn khép kín rất nguy nga bề thế. Các mảng kiến trúc của công trình rất mềm mại hài hòa với các nét trạm trổ tinh vi, hàng trăm câu đối, đại tự, cuốn thư sơn son thiếp với các chủ đền về tứ quý, quý linh, hiện thực thiên nhiên vừa thần thoại vừa huyền ảo nhưng cũng rất sống động và đời thường.

Đối với những người tín ngưỡng đền Đồng Bằng là ngôi đền linh thiêng bậc nhất để họ đi trình về tạ, còn đối với du khách nam thanh nữ tú thì đền Đồng Bằng như một viên ngọc quý đặt giữa vũng quê Thái Bình dạt dào sóng lúa. Cổng đền là một công trình kiến trúc hoàng tráng theo kiểu vọng lâu tam tòa đời Nguyễn. Bước qua cổng tam quan, du khách đã đi vào sân chính nội tự, là nơi tổ chức đại lễ tế công đồng trong những ngày lễ trọng, cũng như là nơi tổ chức các chiếu chèo trong lễ hội xưa.Đền Đồng Bằng có kiến trúc theo kiểu tiền công hậu đinh bao gồm 5 cung thờ chính. Điểm ấn tượng đầu tiên khi bước vào đền là những chạm khắc ở cung đệ tứ, các cụ ngày xưa kể lại rằng có được những cái đẹp hoàn mỹ đó vì hiệp thợ không phải làm khoán công, cứ việc trổ hết tài mà hoàn thành tác phẩm. Tiếp sau là cung đệ tam, nếu cung đệ tứ đồ sộ, đầy ắp những bài trí thiết tự phong phú thì cung đệ tam lại như sự thanh hư thoát tục. Và nếu cung đệ tam giảndị thanh u hướng nội tâm,thì cung đệ nhị như mở ra những cảnh sắc mới.Tiếp sau cung đệ nhị là cung đệ nhất thờ vọng đức vua Bát Hải,theo các cụ xưa ghi lại thì cung này được xây vào thời Lý,thới kỳ mà Đào Động được cho là đứng đầu trong tứ cố danh thắng.Cấm cung đền đồng bằng là nơi thờ thiêng liêng nhất của đền, gọi là cung cấmvì lệ xưa không phải ai cũng vào đuợc.Cung cấm đền Đồng Bằng được coi là linh thiêng vì hội đủ ngũ hành" Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ".Chính giữa trung tâm cung cấm là miệng giếng cổ,tương truyền đây chính là giếng nước mà Vĩnh Công ẩn thân ngàysinh.Đối với những người tín ngưỡng thì một chút nước giếng này rất quý,có tác dụng trừ tai ách và đem lại may mắn.

Lễ hội

Theo tục lệ hàng năm, lễ hội đền Đồng Bằng được tổ chức kéo dài khoảng một tuần từ ngày 20/8 đến ngày 26/8 âm lịch, lễ hội thu hút đông đảo con nhang đệ tử, nhân dân và du khách gần xa.

Lễ hội bao gồm phần lễ là các nghi lễ tế thần, lễ rước, dâng hương, diễn lại tích xưa vua cha đi đánh giặc, được cử hành long trọng, uy nghi và tôn kính; bên cạnh đó phần hội cũng diễn ra khá sôi động với những trò chơi mang đậm tính dân gian như hát văn hầu bóng, kéo co, chọi gà, cờ tướng, đấu vật..., trong đó đáng chú ý nhất là tục đua thuyền.

Lễ hội đền Đồng Bằng lưu giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống, giá trị nhân văn cao đẹp, là dịp để thể hiện lòng biết ơn, truyền thống “uống nước nhớ nguồn” và sự ngưỡng vọng, tôn kính của nhân dân đối với Đức Vua cha Bát Hải Động Đình và tưởng nhớ ngày mất của Quốc Công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương. Lễ hội được coi như là nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại, là một trong những môi trường giáo dục truyền thống văn hóa cho thế hệ trẻ. Đồng thời lễ hội đền Đồng Bằng cũng là nơi đáp ứng nhu cầu về đời sống văn hóa tâm linh của nhân dân, nơi đây được coi là một trong những trung tâm tín ngưỡng Tứ phủ lớn của nước ta. Hàng năm, nhân dân và du khách bốn phương đến đây mang theo ước vọng và những lời nguyện cầu cho một cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Và dường như lễ hội đã in sâu vào tiềm thức của nhân dân cùng với câu ca dao:

Dù ai buôn xa bán xa

22 tháng 8 giỗ Cha thì về

Dù ai buôn bán trăm nghề

22 tháng 8 nhớ về Đào Thôn

Nhận thức được giá trị truyền thống văn hóa của lễ hội đền Đồng Bằng đối với đời sống của nhân dân cũng như việc phát triển du lịch văn hóa tâm linh, nên đền Đồng Bằng luôn được đón nhận sự quan tâm của các cấp ủy Đảng, chính quyền, sự đóng góp của nhân dân và du khách. Cùng với đó là sự tăng cường công tác quản lý lễ hội để đảm bảo các yếu tố văn hóa đẹp, lành mạnh tiếp tục được phát huy, làm cho đời sống tinh thần của nhân dân thêm phong phú, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, hạn chế, đẩy lùi các biểu hiện tiêu cực, lãng phí, xu hướng thương mại hóa..., không làm ảnh hưởng, phá vỡ kỷ cương và không khí tôn nghiêm vốn có của chốn linh thiêng, không làm lu mờ và méo mó các giá trị đích thực của lễ hội.