Chùa Hương Tích

Chùa Hương Tích nằm ở dãy núi Hồng Lĩnh, thuộc địa phận xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Chùa được xây dựng vào đời Trần, là một trong hai ngôi chùa Hương nổi tiếng ở Việt Nam.

Lịch sử hình thành

Chùa Hương Tích ở Hà Nội thật ra là một "phiên bản" đầy ý nghĩa của Chùa Hương Tích ở Hà Tĩnh. Theo cuốn Hương Sơn thiên trù thiền phả, một vị hòa thượng được lệnh của chúa Trịnh (sau khi đi tuần thú) xác định địa điểm và cho xây dựng Chùa Hương Tích ở Hà Nội từ đời Lê Huy Tông dưới niên hiệu Chính Hoà (1680 - 1704). 

- Trong khi theo sách Hương Sơn báu quyển, Chùa Hương Tích Hà Tĩnh là một động cao và khuất, thường có mây mù bao phủ. Chùa này được chính thức xây dựng từ đời Trần (có thể đồng thời với chùa Yên Tử). Khi Trần Nhân Tông lên tu ở chùa Hoa Yên (Yên Tử), trại trạng nguyên Bạch Liêu, quê huyện Yên Thành (phủ Diễn Châu), cũng dời nhà vào chân núi Hồng Lĩnh cho tiện việc thắp hương ở chùa Hương Tích.

Vậy vì sao lại có thêm một chùa Hương "phiên bản" ở phía Bắc? Câu trả lời là vào thời Lê - Trịnh, các vua Lê - chúa Trịnh phần lớn có quê ở xứ Thanh (xem Hoàng Lê nhất thống chí của Ngô Gia Văn Phái) nên các phi tần, mỹ nữ đa số được tuyển chọn ở miền Hoan Châu. Hàng năm các cung phi, cung nữ Thanh - Nghệ thường đi lễ hội Chùa Hương Tích Hà Tĩnh trên núi Hồng Lĩnh vào ngày 18/02 âm lịch bằng đường thủy qua cửa Hội Thống (gần Cửa Lò bây giờ).

- Mỗi lần những "người đẹp" đi xa như vậy khiến chúa Trịnh rất phân vân (tuy đã bố trí lính vệ phục vụ dọc đường), do đó chúa Trịnh mới gọi một vị hòa thượng xác định địa điểm ở miền rừng núi Hà Tây (Hà Nội) để xây Chùa Hương Tích thứ hai mà thờ vọng, để các "người đẹp" đi trẩy hội gần hơn (theo dẫn giải của ông Bùi Văn Nguyên, nguyên tổng thư ký Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam). Như vậy nhờ "sáng kiến" của chúa Trịnh mà nước ta có hai Chùa Hương Tích.

Nếu đường vào chùa Hương ở Hà Nội bắt đầu từ dòng suối Yến, thì lối vào Chùa Hương Tích Hà Tĩnh cũng từ mênh mông hồ nước nhà Ðường theo dòng suối rộng có tên là suối Hương Tuyền đi ngược lên. Từ năm 1990 trở lại đây, cứ vào dịp 18/02 âm lịch hàng năm (đúng như lịch trẩy hội chùa Hương ở Hà Nội) có hàng ngàn du khách đủ mọi lứa tuổi, tầng lớp từ Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa, Hà Nội, Hải Phòng, Yên Bái, Ðà Nẵng... vượt dốc núi dài khoảng 4km để cùng nhau khai hội Chùa Hương Tích Hà Tĩnh.

Kiến trúc chùa Hương Tích

Chùa Hương Tích Hà Tĩnh thờ ai ? Đây là cả một quần thể di tích văn hóa tôn giáo Việt Nam cổ truyền, với nhiều ngôi chùa thờ Phật, một vài ngôi đền thờ Thần, trong đó cả cả những ngôi đền mang tính ngưỡng nông nghiệp và tín ngưỡng thờ mẫu. Cụm công trình được chia làm ba phần chính: Thượng điện, đền Thiên Vương và am Thánh Mẫu (tương truyền là nơi Công chúa Diệu Thiện tu hành và hóa Phật). Xung quanh chùa còn có nhiều cảnh quan như: động Tiên Nữ, am Phun Mây, miếu Cô, suối Tiên Tắm, khe quỷ khóc...

- Một trong những công trình kiến trúc tiêu biểu nhất trong quần thể kiến trúc Chùa Hương Tích Hà Tĩnh đó là Cung Tam Bảo, nơi quy tập nhiều pho tượng Phật có niên đại từ hàng trăm năm đến hàng nghìn năm. Trong đó, có 50 pho tượng phật ngồi im kín điện, cao ngang tầm ngực, mây bay vờn quanh.

Trong Thiên Lộc Huyện Phong Thủy Cổ Chí của Lưu Công Đạo năm 1811 đã mô tả: "Trên đỉnh núi có bức thành đá, bên thành có 99 cái nền, cái nào cũng được ghép bằng đá mài đẽo trơn phẳng làm nền gọi là Trang Vương. Người ta lấy đá xây thành am. Trong am đặt tượng Quan âm và một số tượng bằng đá. Bên phải am có chùa Phật, bên trái am có đền thờ đại vương Núi Hồng. Trong đền có tâm bia vua ban chữ thếp vàng. Một con suối xanh theo bậc đá đi lên, mỗi bước là một phong cảnh khác nhau. Lên cao trông khắp bốn phương, đúng là nơi danh thắng đệ nhất ở miền Hoan Châu".
* Ngày nay, chuyến hành hương du lịch Chùa Hương Tích Hà Tĩnh đã thuận tiện hơn trước, bởi ngoài vượt sông leo núi, thì đường lên chùa từ suối Hương Tuyền đã được xây dựng thêm tuyến cáp treo hiện đại, vừa là dịp để du khách ngắm nhìn cảnh quan thiên nhiên sơn thủy hữu tình từ trên cao